Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą może potrzebować osób, którym powierzy czynności związane z reprezentacją przedsiębiorcy na zewnątrz. Specyficzną instytucją prawną, stworzoną do realizacji tego typu potrzeb przedsiębiorcy wpisanego do rejestru przedsiębiorców, jest instytucja prokury.
Pojęcie i funkcje prokury
Prokura jest swoiście ukształtowanym pełnomocnictwem, przystosowanym do warunków reprezentacji przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą. Obejmuje ona szeroki zakres umocowania prokurenta, o przejrzystej dla kontrahentów treści. Prokura jest umocowaniem do działania w imieniu i na rzecz mocodawcy. Czynność prawna dokonana przez prokurenta w granicach jego umocowania wywiera bezpośrednio skutki w sferze prawnej mocodawcy. Dotyczy więc, tak jak każde pełnomocnictwo, jedynie stosunków zewnętrznych między mocodawcą a osobami trzecimi, a nie sfery wewnętrznej mocodawcy. Obejmuje ona występowanie we wszelkich stosunkach prawnych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, polegające na ujawnianiu woli mocodawcy na zewnątrz.
Udzielający jej podmiot powinien darzy prokurenta szczególnym zaufaniem. Jednakże prokurent również ponosi pewną odpowiedzialność za wykonywane przez siebie czynności. W zakresie nieuregulowanym przez przepisy dotyczące bezpośrednio prokury należy stosować uzupełniająco ogólne normy regulujące instytucje pełnomocnictwa oraz przepisy dotyczące odpowiedzialność cywilnoprawnej.
Udzielenie prokury
Podmiotami kompetentnymi do udzielenia prokury są wyłącznie przedsiębiorcy podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Są to między innymi: spółki jawne, spółki partnerskie, spółki komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, spółki europejskie, spółdzielnie.
Udzielenia prokury – tak jak ustanowienie pełnomocnictwa – dokonuje się jednostronną czynności prawną przedsiębiorcy. Struktura wewnętrzna przedsiębiorcy określa jaki organ podmiotu kompetentny jest do udzielenia prokury. W spółkach osobowych udzielić prokury mogąłącznie wszyscy wspólnicy uprawnieni do reprezentowania spółki na zewnątrz, natomiast w spółkach kapitałowych uprawnionym będzie zarząd spółki.
Udzielenie prokury zawsze wymaga formy pisemnej (zwykłej) i zostało to zastrzeżone pod rygorem nieważności ustanowienia prokury. Ponadto przedsiębiorca powinien zgłosić udzielenie prokury do rejestru przedsiębiorców.
Prokurentem może zostać wyłącznie osoba fizyczna i to mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Ograniczenie uzasadnione jest szerokim zakresem kompetencji prokurenta, co wymaga szczególnego zaufania, które przedsiębiorca może żywić wyłącznie do konkretnej osoby fizycznej. Z tego samego względu prokura nie może być przeniesiona na inne osoby przez prokurenta. Natomiast prokurent może ustanowić pełnomocników do poszczególnych czynności lub pewnego rodzaju czynności – oczywiście objętych zakresem jego własnych kompetencji. Można ustanowić kilku prokurentów działających łącznie lub oddzielnie.
Zakres prokury oraz sposób jej wykonywania
Prokura odnosi się do reprezentacji przedsiębiorcy, a więc do stosunków wiążących przedsiębiorcę z innymi podmiotami, w zakresie związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurent jest umocowany do dokonywania czynności materialnoprawnych, procesowych, a także do obioru oświadczeń woli skierowanych do przedsiębiorcy.
Z zakresu kompetencji prokurenta wyłączono kilka najdonioślejszych czynności prawnych. Są nimi: zbycie przedsiębiorstwa, oddanie do czasowego korzystania z przedsiębiorstwa (np.: wydzierżawienie ) oraz do zbywanie i obciążanie nieruchomości. Do tychże czynności wymagane będzie pełnomocnictwo do poszczególnej czynności, z zachowaniem szczególnie określonej formy (np.: formy aktu notarialnego).
Zakres umocowania prokurenta nie może być ograniczony ze skutkiem wobec osób trzecich, co uzasadnione jest postulatem zagwarantowania pewności obrotu gospodarczego. Wyjątkiem od zasady jest ustanowienie kilku prokurentów, przy czym od decyzji przedsiębiorcy zależy, czy udzieli on im prokury oddzielnie, czy łącznie. Ustawodawca zobowiązał przedsiębiorcę, aby w zgłoszeniu do rejestru nie tylko ujawnił prokurentów, ale także określił ich rodzaj, a w przypadku prokury łącznej – także sposób jej wykonywania. Należy jednak zaznaczyć, iż w przypadku prokury łącznej, zawsze każdy z prokurentów umocowany jest do odbioru oświadczeń woli lub pism skierowanych do przedsiębiorcy.
Prokurent składając oświadczenia woli w imieniu przedsiębiorcy w postaci pisemnej powinien złożyć własnoręczny podpis zgodnie ze znajdującym się w aktach rejestrowych wzorem podpisu. Ponadto powinien wskazać, że występuje w roli prokurenta, co należy uznać za spełnione wtedy, gdy na to wskazuje odpowiedni dopisek zamieszczony przy podpisie albo treść podpisanego dokumentu.
Odpowiedzialność prokurenta
Prokurent ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną swoim działaniem na zasadach ogólnych. Do jego odpowiedzialności zastosowanie znajdą bowiem przepisy art. 415 Kodeksu cywilnego („kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”), a także przepisy ustanawiające odpowiedzialność w przypadku działania prokurenta z przekroczeniem swojego umocowania lub po jego wygaśnięciu.
Udzielenie prokury może być połączone z wykreowaniem stosunku podstawowego (np. stosunek pracy, zlecenia, kontrakt menadżerski). Natomiast nawet gdyby pomiędzy prokurentem będący pracownikiem, a przedsiębiorcą-pracodawcą ustał stosunek pracy, wtedy i tak do czasu złożenia oświadczenia o odwołaniu prokury pozostaje on prokurentem konkretnego przedsiębiorcy. Podobnie dziać się będzie z pozostałymi stosunkami cywilnoprawnymi. Ich ustanie nie będzie powodować automatycznie ustania prokury, jeżeli mocodawca w sposób wyraźny prokury nie odwoła.
Przedsiębiorca może zawrzeć z prokurentem umowę określającą, czy i w jakim zakresie prokurent jest zobowiązany do działania w imieniu przedsiębiorcy. W ten sposób ustanowione ograniczenia będą miały skutek wyłącznie pomiędzy prokurentem a jego mocodawcą, co oznacza że prokurent nadal będzie mógł działać na zewnątrz w zakresie określonym przez ustawę, a jego działania będą dokonane w imieniu mocodawcy i na jego rzecz.
Prokurent występujący wbrew przyjętym w stosunku podstawowym obowiązkom lub ograniczeniom odpowiadać będzie wobec przedsiębiorcy za wyrządzoną szkodę na podstawie odpowiedzialności kontraktowej. Zakres oraz postać tejże odpowiedzialności zależy od woli umawiających się stron. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego przez prokurenta nastąpi poprzez zapłatę określonej kary umownej.
Jeśli prokurent jest jednocześnie pracownikiem przedsiębiorcy, wtedy odpowiada względem przedsiębiorcy na zasadach wynikających z Kodeksu pracy.
Wygaśnięcie prokury
Prokura jako stosunek oparty na szczególnym zaufaniu może być w każdym czasie i bez podania uzasadnienia odwołana. Niedopuszczalne byłoby zastrzeżenie odmienne, w szczególności zrzeczenie się uprawnienia z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku podstawowego.
Następną przyczyną wygaśnięcia prokury mogą być zdarzenia najogólniej mówiąc związane z ustaniem dotychczasowej działalności przedsiębiorcy. W zawiązku z tym prokura wygasa wskutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, a także ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy.
Prokura wygasa także wraz ze śmiercią prokurenta. Natomiast śmierć przedsiębiorcy lub utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury
Grzegorz Mażewski
Prawnik – NK Legal
]]>
