Do opiniowania niedawno trafił projekt nowelizacji ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie. Projekt ten przewiduje nadanie notariuszom nowych uprawnień. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu nowelizacji – nadrzędnym celem planowanych zmian jest odciążenie sądów, w szczególności wydziałów wieczystoksięgowych. Prawdopodobnie każdy kto zetknął się z postępowaniem sądowym ma świadomość, że oczekiwanie na rozstrzygnięcie nawet w nieskomplikowanych sprawach może trwać długie miesiące. Spotyka to nawet osoby ubiegające się o nieskomplikowany wpis w księdze wieczystej nieruchomości. Właśnie ten stan rzeczy ma zmienić planowana nowelizacja.
Po zmianach notariusze zyskaliby kompetencję do dokonywania określonych wpisów w księgach wieczystych. Notariusze byliby uprawnieni do dokonywania wpisów dotyczących ustanowienia i obciążenia odrębnej własności lokalu ograniczonymi prawami rzeczowymi oraz innymi roszczeniami dotyczącymi tego lokalu, a także wpisów związanych z ustanowieniem odrębnej własności lokali, przyłączenia i odłączenia nieruchomości lub ich części wraz z ujawnieniem praw rzeczowych, ograniczeń w rozporządzaniu oraz innych praw i roszczeń. Katalog wpisów, których mógłby dokonać notariusz, ma być zatem ograniczony. Uzasadnienie projektu wskazuje, że dokonywanie wpisu będzie czynnością orzeczniczą analogicznie do wpisu dokonywanego przez referendarza sądowego, a sam notariusz będzie zobligowany do zapoznania się z aktami księgi wieczystej. Nadanie tej kompetencji notariuszom uzasadnione zostało faktem, iż sprawy o wpis nie nastręczają większych problemów prawnych w praktyce sądowej. Jednocześnie jednak skorzystanie z drogi notarialnej ma pozostać jedynie alternatywnym rozwiązaniem, uzależnionym od woli strony. Również sami notariusze będą mogli zdecydować, czy w ich kancelariach dokonanie takich czynności będzie możliwe – dokonywanie wpisów w księgach wieczystych nie będzie dla nich obligatoryjną czynnością. Nabiera to szczególnego znaczenia w kontekście niezbędnych dostosowań prawnych oraz technicznych – aby dokonywać wpisów w księgach wieczystych notariusze będą musieli uzyskać upoważnienie nadawane przez Ministra Sprawiedliwości. Ponadto konieczne będzie nadanie im dostępu do systemu teleinformatycznego obsługującego księgi wieczyste. Finalnie notariusze będą musieli dysponować również odpowiednim podpisem elektronicznym. Nowe rozwiązanie może stanowić dla zainteresowanych osób także wymierną korzyść finansową – skrócenie czasu oczekiwania na wpis do księgi wieczystej powinno wpłynąć na zmniejszenie kwot płaconego przez kredytobiorców ubezpieczenia czy tzw. opłaty pomostowej.
Kolejnym uprawnieniem notariuszy ma być możliwość wydawania notarialnych nakazów zapłaty. Podobnie – kompetencja ta miałaby zostać ograniczona. Notariusze byliby uprawnieni do wydawania nakazów dotyczących jedynie wierzytelności niespornych, odpowiednio udokumentowanych (dokumentem urzędowym, zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem bądź wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu) oraz nieprzekraczających kwoty 75 tysięcy złotych. Ponadto miesięcznie notariusz mógłby wydać nie więcej niż 200 notarialnych nakazów zapłaty. Postępowanie to ma mieć sformalizowany kształt – zarówno wnioski o wydanie notarialnego nakazu zapłaty, jak i sprzeciwy od tych nakazów będą musiały być składane wyłącznie na urzędowych formularzach. Notarialny nakaz zapłaty traciłby moc wskutek wniesienia przez dłużnika wyżej wspomnianego sprzeciwu bądź wskutek niedoręczenia nakazu dłużnikowi (brak fikcji doręczenia). Do wszczęcia egzekucji komorniczej na podstawie notarialnego nakazu zapłaty niezbędne będzie jednak uzyskanie klauzuli wykonalności nadawanej przez sąd. Nowelizacja przewiduje także możliwość wydawania notarialnych nakazów zapłaty w ramach Elektronicznego Postępowania Upominawczego – a zatem w toku w pełni zelektronizowanego postępowania.
Uprawnienia do dokonywania wpisów w księgach wieczystych oraz do wydawania notarialnych nakazów zapłaty, zgodnie z projektem nowelizacji, miałyby być nadawane tylko notariuszom, którzy prowadzą kancelarie od co najmniej 3 lat. W założeniach – ów 3-letni okres nienagannego prowadzenia kancelarii ma stanowić gwarancję odpowiedniego doświadczenia i kompetencji notariusza. Ma to zapewnić bezpieczeństwo obrotu prawnego – w szczególności zważywszy na fakt, że praktykujący aktualnie notariusze nie byli w tym zakresie szkoleni w trakcie odbywania aplikacji notarialnej.
Projekt nowelizacji, wraz z rozszerzeniem kompetencji notariuszy, przewiduje także zwiększenie nadzoru nad nimi. Nowymi dyscyplinującymi notariuszy rozwiązaniami mają być między innymi: kompetencja Ministra Sprawiedliwości do zawieszenia notariusza w czynnościach zawodowych, wprowadzenie instytucji Rzecznika Dyscyplinarnego Notariatu oraz dochodzenia dyscyplinarnego czy przerywanie biegu przedawnienia przewinień dyscyplinarnych przez wszczęcie dochodzenia dyscyplinarnego lub złożenie wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Planowana nowelizacja rzeczywiście może przyspieszyć niektóre czynności, które dziś wymagają kilku miesięcy oczekiwania. Jednocześnie jednak w istotny sposób wpłynie także na funkcjonowanie samorządu zawodowego notariuszy. Zapowiadane zmiany budzą wątpliwości – przede wszystkim samych notariuszy, którzy zyskają nowe kompetencje, jednak kosztem zwiększonego nadzoru nad nimi.
Karolina Domagała
Aplikant radcowski
