Skarga pauliańska. Jak można bronić się w sytuacji, gdy dłużnik świadomie działa na naszą niekorzyść?
Często zdarza się, że nasi dłużnicy nie tylko uchylają się od płatności, ale również próbują pozbyć się majątku, na przykład przenosząc jego składniki na członków swojej rodziny. Takie działanie zmniejsza naszą szansę na odzyskanie należności w toku egzekucji. Możemy jednak bronić się, gdy dłużnik usiłuje działać na naszą niekorzyść.
Co do zasady dłużnik odpowiada majątkiem, jaki posiada w chwili wszczęcia egzekucji. Gdy jednak zmiany w jego majątku są wynikiem świadomego działania na niekorzyść wierzyciela, istnieje możliwość wystąpienia przeciwko nieuczciwemu dłużnikowi z tzw. skargą pauliańską. Zgodnie z treścią art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.): Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Wierzyciele mogą zatem żądać, aby czynność dłużnika została uznana w stosunku do nich za bezskuteczną, a zatem aby mogli dochodzić zaspokojenia z tych składników majątkowych, które w wyniku dokonanej czynności prawnej pozostają poza majątkiem dłużnika. Powództwo lub zarzut kierowane są przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść majątkową na skutek niekorzystnej dla wierzyciela czynności.
Możliwość wystąpienia ze skargą pauliańską jest zatem uzależniona od spełnienia następujących przesłanek:
– Dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. Czynność prawna jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem czynności.
– Działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Świadomość ta musi istnieć w chwili dokonania czynności prawnej.
– Wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o działaniu ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli po stronie osoby trzeciej. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Do kręgu osób bliskich zaliczyć można członków rodziny, przyjaciół czy współpracowników dłużnika. Domniemanie to należy zastosować również w przypadku, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika, korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych. Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Wedle stanowiska Sądu Najwyższego skargą paulińską zakwestionować można również takie czynności, jak: umowę o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności małżeńskiej, czy ugodę sądową, której zawarcie doprowadziło do umorzenia postępowania cywilnego.
