Dotychczas obowiązujące przepisy Kodeksu cywilnego pozwalają na potwierdzenie czynności dokonanej przez tzw. „fałszywego” pełnomocnika – art. 103 Kodeksu cywilnego. Dotyczy to przede wszystkim umów zawartych przez osobę, która działała jako pełnomocnik, mimo tego, że rzeczywiście pełnomocnictwem do takiego działania nie dysponowała. W takim przypadku, gdy zawierający umowę, jako pełnomocnik, nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez mocodawcę, tj. osobę, w której imieniu umowa została zawarta. Ustawodawca daje zatem możliwość mocodawcy na potwierdzenie czynności podjętej przez „fałszywego” pełnomocnika, zanim stanie się ona nieważna.
Inaczej przepisy regulują sytuację „fałszywego” członka zarządu, do którego stosować należy artykuł 39 Kodeksu cywilnego. Odpowiednio do treści powołanego przepisu,„fałszywy” członek zarządu jest zobowiązany do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy. Ponadto, można od niego żądać naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania. Co więcej, występowanie „fałszywego” członka zarządu w imieniu spółki prowadzić może do kwestionowania ważności podejmowanych przez niego czynności prawnych.
Z powyższego wynika zatem, że dotychczasowe regulacje dają możliwość potwierdzenia czynności prawnej dokonanej przez „fałszywego pełnomocnika”, jednak takiej możliwości nie ma w przypadku „fałszywego” członka zarządu. Mimo obowiązujących przepisów zarówno doktryna, jak i orzecznictwo dopuszczało stosowanie do czynności prawnych podejmowanych przez „fałszywego” członka zarządu w drodze analogii przepisów o „fałszywym” pełnomocniku. Widoczne jest to chociażby w uchwale SN z 14 września 2007 r. (III CZP 31/07) wskazującej, że do umowy zawartej przez zarząd spółdzielni bez wymaganej do jej ważności uchwały walnego zgromadzenia lub rady nadzorczej ma zastosowanie w drodze analogii art. 103 § 1 i 2 k.c. Stanowisko to zostało potwierdzone m.in. w wyrokach SN z 12 lutego 2014 r. (IV CSK 361/13), 26 kwietnia 2013 r. (II CSK 482/12), 2 marca 2012 r. (I UK 300/11).
Jednak w niektórych orzeczeniach nadal było widać odmienny pogląd, tj. że umowa zawarta z członkiem zarządu przez osobę nieumocowaną do tej czynności jest bezwzględnie nieważna, wobec tego nie podlega konwalidacji (np. w wyroku SN z 19 stycznia 2010 r., I UK 281/09 i z 8 października 2009 r., II CSK 180/09).
To spowodowało konieczność ujednolicenia przepisów dotyczących sankcji wadliwej reprezentacji oraz rzekomego pełnomocnika.
Wobec powyższego ustawą z dnia 9 listopada 2018 r.o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym znowelizowano art. 39 Kodeksu cywilnego. Przepis ten reguluje skutki zawarcia umowy przez osobę nie będącą organem osoby prawnej albo działającą z przekroczeniem zakresu umocowania takiego organu. Zmiana ta wejdzie w życie w dniu 1 marca 2019 r.
Zgodnie z nowym brzmieniem powołanego przepisu, w przypadku zawarcia umowy jako organ osoby prawnej nie mając umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu, ważność umowy będzie zależna od tego, czy zostanie potwierdzona przez osobę prawną za którą czynność została dokonana. Potwierdzenie takie może zostać udzielone drugiej stronie w dowolnej formie z inicjatywy samej osoby prawnej. Ponadto druga strona może samodzielnie wyznaczyć termin osobie prawnej do potwierdzenia umowy. Dopiero wówczas gdy zgoda nie zostanie wyrażona w wyznaczonym terminie, umowa stanie się nieważna.
W przypadku braku potwierdzenia umowy zaktualizuje się zobowiązanie osoby,która zawarła umowę w imieniu osoby prawnej do zwrotu tego co otrzymała od drugiej strony przy zawarciu umowy, a także obowiązek naprawienia szkody którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.
Do art. 39 Kodeksu cywilnego została nadto dodana regulacja dotycząca dokonania jednostronnych czynności prawnych przez „fałszywy” organ. W takim przypadku jednostronna czynność prawna dokonana przez organ osoby prawnej bez umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna, z tym zastrzeżeniem, że gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli za organ osoby, zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania.
Autorem artykułu jest Malwina Kunaj, prawnik w NK Legal Kancelaria Prawa Gospodarczego Spółka komandytowa
