Projekt ustawy o fundacji rodzinnej
Na stronie Rządowego Centrum Legislacji w biuletynie informacji publicznej, został opublikowany projekt z dnia 28.10.2022 r. dotyczący ustawy o fundacji rodzinnej. Projekt ustawy opracowywany jest przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii we współpracy z Ministerstwem Finansów. Zamierzeniem Ministerstwa jest poprawa otoczenia prawnego firm w zakresie sukcesji, szczególnie ze względu na nadchodzące zmiany pokoleniowe. Projekt ustawy zakłada wprowadzenie do polskiego systemu prawa instytucji fundacji rodzinnej. Polska fundacja rodzinna jest wzorowana na fundacjach tego typu działających w wielu państwach europejskich, m.in. Austrii, Niemczech i Liechtensteinie.
Wyjaśnienie przyczyn i potrzeb wprowadzenia rozwiązań planowanych w projekcie
Problem dotyczący sukcesji polskich firm został dostrzeżony przez Rząd RP w 2019 r. Projekt ustawy o fundacji rodzinnej stanowi odpowiedź na postulaty firm rodzinnych, które mierzą się, lub będą mierzyć w niedalekiej przyszłości z koniecznością przekazania zarządu nad przedsiębiorstwem następcom prawnym. Obecnie w Polsce funkcjonuje blisko 830 tys. firm rodzinnych, które generują przychód o łącznej wartości 322 mld zł w skali roku. Z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika, że w przeciągu najbliższych 5 lat sukcesję planuje ok. 57% z nich. Aby przeprowadzić skutecznie proces sukcesji, przedsiębiorcy muszą posiadać następców prawnych, którzy będą w stanie oraz będą chcieli kontynuować działalność gospodarczą firmy. A przynajmniej sprawować w firmie funkcje właścicielskie, powierzając zarządzanie zarządowi.
Rzeczywistość pokazuje, iż w sytuacji braku sukcesora bądź zaistnienia nieporozumień pomiędzy członkami rodziny, właściciele przedsiębiorstw często decydują się na sprzedaż firmy. W konsekwencji prowadzi to do utraty jej rodzinnego charakteru. Widoczny jest coraz wyraźniej trend przejmowania przedsiębiorstw przez zagraniczny kapitał, zainteresowany nie tylko pozyskaniem firmy posiadającej ugruntowaną strukturę organizacyjną, ale – co ważniejsze – renomę na rynku.
Znaną praktyką jest również przejęcie firmy rodzinnej w celu jej likwidacji jako podmiotu konkurencyjnego. W aktualnym porządku prawnym nestorzy firm rodzinnych mają pewne możliwości przekazania swojego biznesu, m.in. w oparciu o przepisu Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu spółek handlowych. Nie zawsze jednak gwarantują one stabilności prowadzenia biznesu zgodnie z wolą założyciela firmy. Brak jest kompleksowego rozwiązania, pozwalającego na wytyczenie długoterminowej wizji rozwoju przedsiębiorstw oraz akumulacji majątku, dającej szansę na wzmocnienie pozycji rynkowej firmy w perspektywie kilku pokoleń. Brak jest również rozwiązań zapewniających stabilne źródła utrzymania dla osób, o których przyszłość nestor chciałby zadbać, także na wypadek śmierci.
Istota rozwiązań ujętych w projekcie
Projekt ustawy powołuje nową instytucję, jaką będzie fundacja rodzinna. Zadaniem fundacji będzie przede wszystkim zarządzanie majątkiem firmy oraz jego ochrona, zgodnie z wolą określoną przez fundatora w statucie, w tym zapewnienie środków dla wskazanych przez fundatora beneficjentów (przykładowo na pokrywanie kosztów utrzymania lub kształcenia beneficjentów). Projekt ustawy o fundacji rodzinnej zakłada, że Fundator będzie miał dużą swobodę w określeniu zarówno zasad zarządzania fundacją, jej funkcjonowania, jak i celu, dla którego zostaje ona powołana. Dodatkowymi celami fundacji rodzinnej są: budowanie ładu rodzinnego w przypadku rodzin związanych z biznesem, akumulacja kapitału oraz zwiększenie inwestycji w RP.
Ministerstwo zakłada, że przepisy regulujące funkcjonowanie fundacji znajdą się w odrębnej ustawie, która będzie określać wszystkie istotne kwestie związane z jej tworzeniem, działalnością, a także prawami i obowiązkami fundatora i beneficjenta. Projekt ustawy zakłada, że fundacja rodzinna będzie osobą prawną z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a do jej utworzenia konieczne będzie sporządzenie przez notariusza aktu założycielskiego albo sporządzenie testamentu przez właściciela firmy, obejmującego oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej, sporządzenie statutu, wniesienie wybranego mienia do fundacji rodzinnej oraz wpis do rejestru fundacji rodzinnych.
Zgodnie z projektem fundatorem będzie mogła być jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Lista beneficjentów fundacji rodzinnej a także zakres ich uprawnień powinien być ustalany przez fundatora. Projekt ustawy zakłada, że beneficjentem będzie mogła być osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego.
Ministerstwo zakłada, że podstawowym dokumentem fundacji będzie statut określający zasadnicze sprawy związane z fundacją rodzinną, m.in. jej nazwę, siedzibę, cel, czas trwania (jeżeli jest oznaczony), wysokość funduszu operatywnego, majątek fundacji rodzinnej w chwili jej ustanowienia, zasady dotyczące działania członków organów, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna będzie wpisywana do rejestru fundacji rodzinnych Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Organem zarządzającym dla fundacji rodzinnej będzie zarząd, a organem nadzoru – rada protektorów.
Zgodnie z projektem zgromadzenie beneficjentów będą tworzyć wszyscy bądź wybrani beneficjenci. Zgromadzenie beneficjentów będzie organem epizodycznym mającym za zadanie głównie uzupełnianie składu organu nadzorczego, a w przypadku jego braku – organu zarządzającego.
Bardzo istotną kwestią jest fakt, że fundator będzie zobowiązany wnieść do fundacji rodzinnej fundusz operatywny w wysokości odpowiadającej wartości zobowiązań fundacji w pierwszym roku jej funkcjonowania, co najmniej jednak 100 000 zł. Zaś w kolejnych latach funkcjonowania instytucji, wysokość funduszu operatywnego będzie zależeć od wysokości zobowiązań fundacji rodzinnej w danym roku.
Projekt ustawy zakłada również, że przesądzona zostanie możliwość zrzeczenia się zachowku oraz wprowadzona możliwość rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności, a nawet obniżenia wysokości zachowku w przypadku uwzględniania w obliczeniu zachowku przedsiębiorstwa.
Kolejną szczególnie istotną funkcją fundacji rodzinnej będzie odpowiedzialność za zobowiązania alimentacyjne fundatora. Projekt ustawy zakłada, że fundacja rodzinna będzie odpowiadała solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym obowiązek alimentacyjny. Odpowiedzialności tej nie będzie można wyłączyć ani ograniczyć bez zgody wierzyciela.
Problematyka opodatkowania sfery związanej z wprowadzeniem do porządku prawnego fundacji rodzinnej powinna uwzględniać cały cykl jej funkcjonowania, tj. wnoszenie majątku do fundacji rodzinnej, okres jej istnienia, dokonywanie świadczeń na rzecz beneficjentów, a także likwidację fundacji rodzinnej. Ministerstwo zakłada wprowadzenie korzystnej formy opodatkowania dla tak postrzeganego funkcjonowania fundacji rodzinnej w polskim systemie podatkowym. Regulacje dotyczące zakończenie działalności fundacji rodzinnej oraz jej likwidacja będą zbliżone do rozwiązań znanych z prawa spółek.
Michał Mazurowski
Aplikant Radcowski | NK Legal Partners
