Pracodawca może wprowadzić tzw. prewencyjną kontrolę trzeźwości.
Ustawa z dnia 1 grudnia 2022 r., nowelizująca kodeks pracy wprowadziła istotne zmiany w zakresie badania trzeźwości pracowników i stosowania pracy zdalnej. Choć wprowadzone w drodze jednej ustawy, przepisy dotyczące pracy zdalnej wejdą w życie 7 kwietnia br., a te regulujące kwestie trzeźwości w miejscu pracy, obowiązują już od 21 lutego br.
Zgodnie z nowymi przepisami, badanie trzeźwości pracowników jest możliwe do przeprowadzenia, pod warunkiem, że jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Pracodawca może w tym celu wprowadzić tzw. prewencyjną kontrolę trzeźwości; przy czym wciąż aktualną pozostaje kontrola doraźna – przeprowadzana w razie uzasadnionego podejrzenia pracodawcy co do nietrzeźwości pracownika.
Pracodawca ma bowiem obowiązek nie dopuścić do pracy pracownika zarówno, gdy kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości, jak i w sytuacji, kiedy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy.
Badanie trzeźwości może się okazać szczególnie problematyczne w przypadku pracy zdalnej
Oczywiście, nie budzi wątpliwości fakt, iż praca zdalna jest czasem, gdy pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy i winien wykonywać swoje obowiązki pracownicze, w tym zachować trzeźwość.
Kontrola pracownika świadczącego pracę w formie pracy zdalnej podlega ograniczeniom, wynikłym z wprowadzonych do kodeksu pracy zasad, które powinny być skonkretyzowane w regulaminie pracy zdalnej, poleceniu jej świadczenia lub porozumieniu zawieranym z pracownikiem.
Co prawda, pracodawca może przeprowadzić kontrolę pracy zdalnej w zakresie wykonywania pracy zdalnej przez pracownika. Kontrolę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy lub kontrolę przestrzegania wymogów w zakresie bezpieczeństwa i ochrony informacji – a zachowanie trzeźwości mieści się w ww. zasadach. Kontrola ta winna zostać przeprowadzona w porozumieniu z pracownikiem w miejscu wykonywania pracy zdalnej godzinach pracy pracownika.
Dodatkowo, należy pamiętać, że sposób jej przeprowadzenia nie może w szczególności: naruszać dóbr osobistych pracownika, naruszać prywatności jego i osób trzecich. Zachowanie tych zasad w przypadku pracy zdalnej, wykonywanej często w domu pracownika, w jego prywatnej przestrzeni, gdzie funkcjonować mogą np. również inni domownicy, może być problematyczne. Dodatkowo, spełnienie kodeksowych przesłanek kontroli, wskazanych powyżej, również może budzić wątpliwości. Przepisy nie zawierają bowiem żadnych odmienności w zakresie zasad kontroli w przypadku badania trzeźwości, choć jej nie wykluczają, przy jednoczesnej konieczności spełnienia jej przesłanek.
Sama Minister Rodziny i Polityki Społecznej wskazała w jednym z wywiadów, że „(…) nie wydaje się możliwe, by pracownicy wykonujący pracę zdalną spełniali przesłanki objęcia kontrolą trzeźwości lub kontrolą na obecność środków działających podobnie do alkoholu. Gdyż co do zasady praca zdalna będzie wykonywana przez pracowników za pomocą urządzeń teleinformatycznych i nie będzie niosła za sobą wysokiego ryzyka dla zdrowia, życia czy mienia.
Ale gdyby pracownicy podczas wykonywania pracy zdalnej spełnili przesłanki z ww. przepisów kodeksu pracy, to mogą zostać objęci odpowiednią kontrolą, ponieważ to pracodawca będzie ustalał grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą
i sposób jej przeprowadzenia.”
Zapisy w regulaminie kluczowe do podjęcia kontroli przez pracodawcę
Kluczowym będzie zatem objęcie kontrolą zapisami regulaminowymi grupy pracowników świadczących pracę zdalnie i wykonywanie ewentualnych kontroli i badania trzeźwości, w sposób szczególnie ostrożny, z uwrażliwieniem na zwiększone ryzyko naruszenia dóbr osobistych pracownika (jego godności, prywatności itp.) w sytuacji wykonywania jej w miejscu innym niż zakład pracy – jak to ma miejsce przy pracy zdalnej.
Istnieje tutaj dodatkowo także ryzyko zarzutu, iż kontrola nie była niezbędna dla zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia.
Nadto, aktualnym pozostaje prawo kontroli doraźnej przez uprawniony organ, w razie uzasadnionego podejrzenia nietrzeźwości pracownika, lecz w przypadku pracy zdalnej zdecydowanie trudniej będzie o takiego rodzaju podejrzenie, gdyż wiele objawów tego stanu np. bełkotliwa mowa, czy chwiejny chód, nie będą dla pracodawcy widoczne.
Dla wypracowania praktycznych zasad interpretacyjnych zasad dokonywania kontroli trzeźwości w przypadku pracy zdalnej niewątpliwie pomocne będzie orzecznictwo sądów, które z czasem zapewne się wykształci. Na ten moment jednak niestety kontrole choć zasadniczo dopuszczalne, wydają się być niełatwe do przeprowadzenia w praktyce.
Należy pamiętać o ocenie zasadności ich przeprowadzania po dokonaniu analizy zindywidualizowanego, konkretnego przypadku, ze szczególnym uwzględnieniem zasad kodeksowych chroniących dobra pracownika pracującego zdalnie.
Radca prawny Ewa Kosior
NK Legal Partners
