W dniu 24 lipca 2019 r. Prezydent podpisał ustawę z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. W dniu 7 listopada 2019 r. w życie wejdzie między innymi zmiana dotycząca zasad i dopuszczalności stosowania tzw. zarzutu potrącenia. Jest to niezwykle istotna zmiana dla branży transportowej, gdzie bardzo częstym rozwiązaniem było dokonywanie potrąceń wzajemnych należności (często np. w sytuacji, gdy jedna ze stron kwestionowała daną wierzytelność lub w sytuacji wierzytelności
z różnych tytułów).
Instytucja potrącenia została uregulowana w art. 498 i następne kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, potrącone mogą być wzajemne wierzytelności stron, których przedmiotem są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku (w praktyce potrącenie z reguły dotyczyło wierzytelności pieniężnych). Obie wierzytelności powinny być wymagalne i możliwe do dochodzenia przed sądem lub innym organem państwowym. Konsekwencją dokonywanego potrącenia jest wzajemne umorzenie wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej i to niezależnie od woli czy zgody osoby, do której kierowane jest oświadczenie o potrąceniu.
Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako: k.p.c.) wprowadzi daleko idące ograniczenie możliwości podnoszenia zarzutu potrącenia w procesie, ze względu na dodanie art. 2031 k.p.c.
Mianowicie, nie każdą wierzytelność nadającą się do potrącenia w ujęciu materialnoprawnym (zgodnie z przywołanymi powyżej regulacjami kodeksu cywilnego), będzie można wykorzystać w procesowym zarzucie potrącenia. Wedle nowych przepisów, podstawą zarzutu potrącenia mogą być (alternatywnie) następujące wierzytelności pozwanego:
- wierzytelności wynikające z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda;
- wierzytelność niesporna;
- wierzytelność uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego.
Pierwsza kategoria wierzytelności, które mogą zostać objęte zarzutem potrącenia, wynika ze związku
z wierzytelnością dochodzoną pozwem. Muszą one bowiem wynikać z tego samego stosunku prawnego, opartego na umowie, delikcie, prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia itd. To pojęcie należy interpretować w sposób ścisły, co oznacza, że nie może stanowić podstawy zarzutu potrącenia wierzytelność pozwanego, która pozostaje w jakimkolwiek związku z wierzytelnością powoda.
Co do kategorii wierzytelności niespornych, w praktyce należy się spodziewać, że będzie to wyjątek,
a powód zaprzeczy, aby pozwanemu przysługiwała wierzytelność objęta zarzutem potrącenia. Powstaje zatem pytanie, co w sytuacji gdy zaprzeczenie wierzytelności będzie pozorne, aby uniemożliwić rozpoznanie zarzutu potrącenia przez sąd.
Jeśli chodzi o wierzytelność uprawdopodobnioną dokumentem nie pochodzącym wyłącznie od pozwanego, może to być jakakolwiek wymagalna wierzytelność pozwanego, istotne jest, aby została uprawdopodobniona dokumentem, który nie pochodzi wyłącznie od pozwanego. Może to być przede wszystkim dokument prywatny, urzędowy , jak również inny nośnik informacji, jeżeli zawiera on treść. Może to być więc chociażby e-mail, SMS, nagranie itd., byleby to nie powód był ich jedynym autorem.
Zgłoszenie zarzutu potrącenia zostało również obwarowane terminem – pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Zarzut potrącenia może być przy tym zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym (stosując przepisy dotyczące pozwu).
Reasumując, zgłoszenie zarzutu potrącenia w postępowaniu sądowym, nie będzie już tak łatwe
i w wielu przypadkach będzie niedopuszczalne (np. w sytuacji potrącenia wierzytelności wynikających
z dwóch różnych stosunków prawnych np. roszczenie odszkodowawcze z wynagrodzeniem ze stosunku umownego).
Radca prawny Ewa Kosior
NK Legal Partners
Jeżeli w Państwa działalności powstały wątpliwości na powyższym gruncie zapraszamy do kontaktu ze swoim dedykowanym zespołem prawnym w naszej Kancelarii, a w przypadku gdy nie są Państwo naszymi Klientami zapraszamy do spotkania się z naszym pełnomocnikiem we wskazanym przez Państwa miejscu na niezobowiązujące i nieodpłatne spotkanie.
