Pomagaj ludziom, zdobywaj fundusze, załóż fundację
Wiele osób chcących pomagać innym, wspierać szczytne cele czy wspomagać rozwój nauki kultury lub medycyny, zastanawia się nad „ubraniem” tej pomocy w ramy prawne. Niektórym wystarczy bardziej osobista forma wsparcia, taka jak wolontariat. Inni chcący ułatwić sobie m.in. pozyskiwanie dodatkowego dofinansowania, pochodzącego z budżetu samorządu, państwa czy Unii Europejskiej, decydują się na założenie lub przystąpienie do stowarzyszenia, bądź na stworzenie fundacji wspierającej wybrany cel.
Niżej omówione zastaną podstawowe kwestie dotyczące założenia i funkcjonowania ostatniej ze wspomnianych wyżej organizacji szeroko rozumianej pomocy – fundacji.
Kwestię założenia i prowadzenia fundacji reguluje ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tj. Dz. U. nr 46, poz. 203, dalej: ustawa).
Zgonie z art. 1 ustawy, fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.
Fundatorami (założycielami fundacji) mogą być osoby fizyczne lub prawne, niezależnie od ich miejsca zamieszkania lub siedziby (w Polsce lub za granicą). Siedziba fundacji powinna jednak, aby podlegać prawu polskiemu, znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Fundacja, która ma prowadzić działalność na terenie danego województwa, powinna mieć siedzibę na terenie województwa objętego jej działalnością.
Do założenia fundacji dochodzi, przez tzw. akt fundacyjny, czyli oświadczenie woli fundatorów o założeniu fundacji. Akt fundacyjny powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Inną dopuszczalną przez prawo formą założenia fundacji jest jej ustanowienie w testamencie. W akcie fundacyjnym (lub testamencie) fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację.
Składnikami majątkowymi, przeznaczonymi na realizację celu fundacji, mogą być pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości.
Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż tysiąc złotych.
Oprócz przepisów prawa podstawą działania fundacji jest jej statut, którego elementy określa art. 5 ustawy. Zgodnie z tym przepisem fundator ustala statut fundacji, określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji. Fundator może, jeżeli chce, odstąpić od osobistego ustalenia statutu i upoważnić do jego ustalenia inną osobę fizyczną lub prawną.
Ponadto fundator może wskazać ministra właściwego ze względu na cele fundacji. Minister ten będzie wówczas właściwy do nadzorowania działalności fundacji. Oświadczenie fundatora w tej kwestii powinno być dołączone do statutu i przekazane sądowi prowadzącemu rejestr fundacji.
Zgodnie z art. 7 ustawy, fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Do dokonania wpisu fundacji do rejestru fundacji i stowarzyszeń KRS niezbędne jest prawidłowe wypełnienie i złożenie stosownych formularzy i dokumentów (m.in. aktu fundacyjnego i statutu fundacji) oraz uiszczenie potrzebnych do dokonania wpisu w KRS opłat sądowych:
Przy zgłaszaniu fundacji, która ma prowadzić działalność gospodarczą, do dokumentów składanych w KRS dołącza się również niezbędne dokumenty, które sąd przesyła do właściwego urzędu skarbowego oraz oddziału GUS. Sąd rejestrowy niezwłocznie po zarejestrowaniu fundacji, prześle te dokumenty do właściwych urzędów.
Fundatorzy (lub osoby przez nie upoważnione), zakładając fundację, która nie będzie prowadzić działalności gospodarczej muszą sami złożyć dodatkowe dokumenty we właściwym urzędzie skarbowym, oddziale ZUS i GUS.
Fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą dokonania jej wpisu do rejestru stowarzyszeń i fundacji Krajowego Rejestru Sądowego. Sąd rejestrowy bada przed wpisem czy czynności stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawnione osoby lub organ fundacji i czy cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa. O wpisie fundacji do KRS sąd zawiadamia ministra właściwego ze względu na cele fundacji oraz właściwego ze względu na siedzibę fundacji starostę.
Jeżeli chodzi zaś o samą działalność fundacji i jej organizację, to fundacją kieruje i reprezentuje ją na zewnątrz zarząd. Kontrolę nad działalnością zarządu fundacji sprawuje właściwy minister lub starosta. Mogą oni, w przypadku zaistnienia nieprawidłowości w funkcjonowaniu zarządu, zgodnie z art. 13 ustawy, wyznaczyć odpowiedni termin do usunięcia uchybień w działalności zarządu albo żądać dokonania w wyznaczonym terminie zmiany zarządu fundacji. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu albo w razie dalszego uporczywego działania zarządu fundacji w sposób niezgodny z prawem, statutem lub celem fundacji właściwy minister lub starosta może wystąpić do sądu o zawieszenie zarządu fundacji i wyznaczenie zarządcy przymusowego.
Fundacja wpisana do rejestru przedsiębiorców KRS może prowadzić działalność gospodarczą, ale tylko tą wskazaną w statucie. W związku z tym w przypadku zamiaru prowadzenia innej działalności gospodarczej niż ta wymieniona w statucie – konieczna jest wcześniejsza jego zmiana. Każda zmiana statutu fundacji wymaga wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.
Fundacja składa corocznie właściwemu ministrowi sprawozdanieze swojej działalności. Sprawozdanie to jest przez fundację również udostępniane do publicznej wiadomości.
W razie osiągnięcia celu, dla którego fundacja była ustanowiona, lub w razie wyczerpania środków finansowych i majątku fundacji, fundacja podlega likwidacji w sposób wskazany w statucie. Jeżeli statut nie przewiduje likwidacji fundacji lub jego postanowienia w tym przedmiocie nie są wykonywane właściwy minister lub starosta zwraca się do sądu o likwidację fundacji.
Michał Łazowski, prawnik, kancelaria NK Legal
]]>
